حسین حجت پناه، مدرس جامعه شناسی فرهنگی مهمان امروز صبح‌پارسی بود؛ وی در این برنامه از معماری در مزرهای فرهنگی ایران و تاثیر فرهنگ بر آن صحبت کرد. او در ادامه بخش‌هایی از معماری ایرانی و اسلامی را توصیف کرد و ارتباط آن با فرهنگ ایرانی را برای مخاطبان توضیح داد.
او در ابتدا گفت: امروزه زمانی که از ایران صحبت می‌شود ذهن آدم به سمت مرز‌های سیاسی می‌رود اما در واقع باید دانست که مرز‌های فرهنگی این کشور به مراتب گسترده‌تر آن مرز‌ها است. نظریات مختلفی درباره اولین شهرهای جهان وجود دارد؛ بسیاری بر این باورند اولین شهرها در کنار رود نیل واقع شدند و برخی دیگر باور دارند این شهرها در بین‌النهرین و رود سند شکل گرفته‌اند. شکل‌گیری شهرها در بین‌النهرین داخل مرز فرهنگی ایران قرار می‌گیرد.
حجت پناه اظهار داشت: اگر بپذیریم ادبیات ترجمه روح جمعی یک جامعه است و شاهنامه را نیز اثر ملی ایرانیان حساب کنیم باید بدانیم که اولین شهر را جمشید درست کرد و نام آن را نیز ورجمکرد گذاشت. به طور کلی شهر یکی از ارکان مهم تفکر ایرانی به حساب می‌آید که در ابعاد اسطوره‌ای، تاریخی و باستان‌شناسی فرهنگ ایرانی دیده می‌شود.
وی افزود: زمانی که از شهر صحبت می‌کنیم نمی‌توانیم از معماری آن‌ها صحبت نکنیم چرا که ما شهرها را می‌سازیم و آن‌ها ما را می‌سازند. نوع تفکر، نگاه، ذوق و بینش ما در شهر و معماری آن نمایش داده می‌شود. در گذشته معماری را مهرازی می‌نامیدند که متشکل از کلمات مهر و راز است. معماری ایرانی استعلایی است و معانی نفس انسان برای رشد و پیشرفت را به نمایش می‌گذارد.
ایران طبیعت متنوعی دارد که شامل بخش‌های جنگلی، کوهستانی، اقیانوسی و کویری می‌شود. در معماری ایران ما شاهد گنبد هستیم که با تمامی بخش‌های ایران همخوانی دارد و ویژگی استعلایی خود را نیز حفظ کرده است. در گنبد نقطه کانونی و فوقانی دارد که حقیقت نهانی و متعالی را به ما تذکر می‌دهد. این نقطه آرگ نام دارد که ما آن را ارگ می‌نامیم.
این مدرس جامعه شناسی گفت: ایران تنوع جغرافیایی دارد که با می‌توان آن را با یک قاره مقایسه کرد؛ معماری‌های هر منطقه در ایران ویژگی‌های خاص خود را دارد. برای مثال ما واژه‌ای به نام آبادی داریم که ریشه آن از کلمه آب می‌آید؛ در ایران بسیاری از مناطق زلزله خیز هستند و بسیاری از شهر‌هایی که کنار رودها بنا شدند نیز در بخش‌های زلزله خیز قرار گرفته‌اند و به همین دلیل معماری خاصی دارند. در معماری ایرانی گنبد به شکلی طراحی شده که نیرو و فشار را رد می‌کند و وزن ساختمان بین چهار پایه تقسیم می‌شود؛ این باعث می‌شده که در زمان زلزله خسارات به حداقل برسد.
حجت پناه اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین نکات معماری ایران کم‌آبی بوده است و به همین دلیل عنصر آب همواره مهم شمرده می‌شده است. در معماری ایران ما شاهد وجود عنصر آب در مرکز خانه‌ها هستیم که علاوه بر نمایش اهمیت آن در تنظیم دمای محیط نیز تاثیرگذار بوده است. ما همچنین در ناحیه‌هایی مانند خراسان جنوبی قسمت‌هایی به نام خارخانه داشتند که با ستون‌های بلند پوشیده شده توسط خار جلوی گرد و خاک را می‌گرفتند و باد خنک را به داخل فضا انتقال می‌دادند. در کنار این معماری، دیوارهای خشتی وجود داشتند که در تابستان هوا را خنک نگه می‌داشتند و در زمستان خانه را گرم نگه می‌داشتند.
وی افزود: در خانه ایرانی سلسله مراتبی وجود دارد که شامل اندرونی و بیرونی می‌شود. افراد نمی‌توانستند بی‌مقدمه وارد هر بخش از خانه‌ها شوند و مهمانان نیز جایگاه مخصوص خود مانند شاهنشین را داشتند. سلسله مراتب معماری ایران امر خصوصی از عمومی را جدا می‌کرده و فضای مناسبی برای همه به وجود می‌آورده است. برای مثال در معماری شهر کاشان تفاوت طبقاتی از روی نمای ساختمان‌های قدیمی مشخص نمی‌شود و تمام تفاوت‌ها در داخل خانه‌ها وجود داشته است.
او ادامه داد: گنبد یکی از مهم‌ترین مشخصه‌های معماری پارتی است که در دوره اشکانیان و ساسانیان وجود داشته است. گنبد پس از ورود اسلام معنای ویژه‌تری پیدا می‌کند و بخشی از معماری اسلامی می‌شود. پس از قرارگیری گنبد در بین دو مناره ما شاهد نشانه‌ای از انسان در حال دعا هستیم. در معماری ایران جنسیت افراد نیز تاثیرگذار بوده که ما در بخش‌هایی شاهد وجود دو نوع دق الباب روی درها هستیم که یکی از آن‌ها که برای بانوان بوده صدای ریز داشته و دیگری صدای بم‌تری را ایجاد می‌کرده است.
متاسفانه طی سال‌های گذشته به دلیل رشد جمعیت معماری ایرانی بسیار تغییر کرده و خانه‌های ویلایی جای خود را به آپارتمان‌ها دادند. با این وجود همچنان عناصری از معماری ایرانی در آپارتمان‌ها وجود دارد اما با این حال دیگر اثری از نگاه استعلایی در معماری ایران دیده نمی‌شود.
معماری یک مسئله فرهنگی است و همواره تغییر می‌کند؛ به همین دلیل با گذر زمان معماری‌های مختلف وارد فرهنگ‌ها می‌شوند و در طول تاریخ فرهنگ‌های مختلف بر یکدیگر تاثیر داشته‌اند. معمولا این اتفاق زمانی صورت می‌گیرد که فرهنگ تاثیرگذار پاسخگوی نیازهای ذهنی و خواسته‌های جامعه باشد. برای مثال علت آمدن آپارتمان‌ها به ایران پاسخگو بودن فرهنگ آپارتمان‌نشینی برای نیازهای جامعه بوده است.
برنامه صبحگاهی "صبح پارسی" که از دوشنبه تا جمعه هر هفته ساعت ۹ صبح به تهیه کنندگی علیرضا نظارت از شبکه جام جم پخش می شود، امروز با موضوع مولفه‌های فرهنگی معماری ایران بر روی آنتن رفت. در این برنامه پس از پخش آیتم‌ها، نماهنگ وخواندن خبر صبح پارسی؛ محمدامین نبی اللهی و سارا شاکری با حسین حجت پناه، مدرس جامعه شناسی فرهنگی در مجلس به گفت و گو نشستند.